Ochrona prawna kobiet

ciąża i laktacja

Kobiety są pod ochroną prawną. Rodzina, macierzyństwo oraz rodzicielstwo znajdują się pod opieką Konstytucji RP

Zgodnie z art. 18. Konstytucji RP Małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny, rodzina, macierzyństwo i rodzicielstwo znajdują się pod ochroną i opieką Rzeczypospolitej Polskiej.

     Ustawodawca zadbał o  bezpieczeństwo kobiet – pracownic (również ojców) wykonujących pracę zawodową. Można znaleźć wiele przepisów prawnych gwarantujących ochronę związaną z rodzicielstwem, tj.:

⇒ Zakaz wykonywania niektórych prac przez kobiety, kobiety w ciąży oraz kobiety karmiące (art. 176 KP, rozporządzenie RM).

     Kobiety pracujące zawodowo chroni ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. nr 24/1974 poz. 141 z późn. zmianami), która między innymi zabrania zatrudniać kobiety przy pracach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia (art. 176 KP).

    Z Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 r. (Dz.U. 2017 poz. 796) w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (szczegóły w rozporządzeniu):

  1. Związanych z nadmiernym wysiłkiem fizycznym,  w tym ręcznym transportem ciężarów (pkt I.2. dot. kobiet  karmiących).
  2. W mikroklimacie zimnym, gorącym i zmiennym – kobietom w ciąży i w okresie karmienia (pkt II).
  3. W hałasie i drganiach (dot. tylko kobiet w ciąży).
  4. Prace narażające na działanie pola elektromagnetycznego o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz oraz promieniowania jonizującego (kobiety w ciąży). Kobietom w okresie karmienia – prace w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące określone w przepisach prawa atomowego (pkt IV.2).
  5. W podwyższonym lub obniżonym ciśnieniu – kobietom w ciąży i w okresie karmienia – prace nurków oraz wszystkie prace w warunkach podwyższonego lub obniżonego ciśnienia (pkt V).
  6. W kontakcie ze szkodliwymi czynnikami biologicznymi – kobietom w ciąży i w okresie karmienia (pkt VI.1).
  7. W narażeniu na działania szkodliwych substancji chemicznych – kobietom w ciąży i w okresie karmienia (pkt VII).
  8. Grożące ciężkimi urazami fizycznymi i psychicznymi (np. prace na tzw. taśmie, wewnątrz zbiorników, gaszenie pożarów) – kobietom w ciąży i w okresie karmienia (pkt VIII.1).
⇒ Zakaz wypowiedzenia / rozwiązania umowy o pracę ( 177 KP).

   Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy.

     Jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny (powyżej jednego miesiąca), która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu (przepisu nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony tzw. na zastępstwo).

      Wyjątki: zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy (nie dotyczy pracownicy w okresie próbnym, nie przekraczającym jednego miesiąca) oraz w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. Pracodawca jest wówczas zobowiązany uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę. W razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach. Okres pobierania tych świadczeń wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

 Zakaz pracy po godzinach, w porze nocnej oraz w systemie przerywanego czasu pracy i delegowania poza miejsce zamieszkania – bez zgody pracownika (art. 178 KP).

     Pracownicy w ciąży oraz pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Delegowanie poza stałe miejsce pracy oraz zatrudnienie w systemie przerywanego czasu pracy (art. 139 KP) jest możliwe po uzyskaniu zgody pracownika. Nie ma w tym zakresie odrębnego przepisu dotyczącego pracownicy karmiącej. Jednak ochrona ta dotyczy również matek karmiących piersią, jako opiekuna dziecka do ukończenia przez nie 4 roku życia.

⇒ Zmiana rozkładu czasu pracy lub usprawiedliwione zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy dot. pory nocnej (art. 1781 KP).

     Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej jest obowiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej. W razie braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

 ⇒ Zmiana stanowiska pracy lub usprawiedliwione zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy (z zachowaniem prawa do dotychczasowego wynagrodzenia) pracy w warunkach szkodliwych (art. 179 KP).

     Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wzbronionej ze względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy. Przy pozostałych pracach wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 KP (oraz z powodu przeciwwskazań zdrowotnych wynikających z orzeczenia lekarskiego) jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy, np. praca przy komputerze nie może przekraczać 4 godzin dziennie. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

     W przypadku, gdy jakiekolwiek zmiany dotychczasowej pracy na inną spowodują obniżenie wynagrodzenia, to pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy. Jeśli ustaną przyczyny powodujące zmianę świadczonej pracy, pracodawca jest zobowiązany do zatrudnienia pracownicy przy pracy i w wymiarze czasu pracy określonych w umowie o pracę (na tych samych warunkach).

⇒ Zagwarantowany powrót do pracy po urlopie macierzyńskim (i innym na prawach macierzyńskiego) oraz po urlopie wychowawczym na dotychczasowe stanowisko lub równorzędne za wynagrodzenie za pracę zgodne z umową (art. 1832 KP, art. 1864).

     Po powrocie do pracy po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, dodatkowego urlopu macierzyńskiego lub dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek zatrudnić pracownika na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.

⇒ Prawo do zwolnień od pracy na wykonanie badań lekarskich przez ciężarną pracownicę (art. 185 KP).

     Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą (o ile nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy). Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia. Pracownica może skorzystać ze swojego prawa, o ile potwierdzi swój stan zaświadczeniem lekarskim.

⇒ Zakaz wypowiedzenia / rozwiązania umowy o pracę w okresie od dnia złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia zakończenia tego urlopu (art. 1861 KP). UCHYLONY (stan prawny 25.09.2019)

    Wyjątki: w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

   Jeżeli pracownik złoży przedmiotowy wniosek już po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, wówczas umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności.

 Prawo do pracy zarobkowej oraz podjęcia nauki w czasie urlopu wychowawczego (art. 1862 KP).

     Pracownik może podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę, szkolenie, jeżeli te czynności nie spowodują niemożliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

Uwaga: W przypadku ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca ma obowiązek wezwać pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym (między 4 a 30 dniem od dnia powzięcia takiej wiadomości).

Okres urlopu wychowawczego, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze (art. 1865.)
⇒ Prawo do obniżonego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym pracownik mógłby skorzystać z urlopu wychowawczego (art. 1867 KP, art. 1868 KP).

     Na pisemny wniosek pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego pracodawca ma obowiązek obniżyć jego wymiar czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy.

      Uwaga: Wniosek należy złożyć na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia wniosku.

     Ważne: pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę (wyjątek: w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika) w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy. Czas ochrony obowiązuje tylko przez łączny okres 12 miesięcy.

⇒ Prawo do przerw na karmienie dziecka piersią wliczanych do czasu pracy (art. 187 KP) – szczegóły tu.
⇒ Zwolnienie od pracy na 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia dla pracownika wychowującego co najmniej 1 dziecko (art. 188 KP).

    Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy na 2 dni (można wykorzystać łącznie lub pojedynczo), z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Dwa dni wolne przysługują bez względu na ilość posiadanych dzieci. W przypadku, gdy oboje opiekunowie są zatrudnieni z tego prawa może skorzystać tylko jeden z nich. Jeśli dni wolne nie zostaną wykorzystane w danym roku kalendarzowym, to nie przechodzą na kolejny rok – przepadają.

⇒ Prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia dla kobiety ciężarnej i dziecka (do 18 rż) niezależnie od posiadania ubezpieczenia (art. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – U. nr 210/2004, poz. 2135).

    Kobieta w okresie ciąży, porodu i połogu ma prawo do bezpłatnej opieki zdrowotnej w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (finansowanej z środków publicznych), nawet jeśli nie jest ubezpieczona. Opieką zdrowotną jest też objęte jej dziecko do ukończenia 18 roku życia (niezależnie od tego czy matka posiada ubezpieczenie, czy też nie). Warunkiem jest posiadanie obywatelstwa polskiego, posiadanie miejsce zamieszkania na terenie Polski.

     Świadczenia zdrowotne w przypadku tych osób udzielane są po przedstawieniu dokumentu potwierdzającego:

  • wiek – w przypadku dzieci i młodzieży,
  • ciążę lub połóg – w przypadku kobiet.
⇒ Prawo do zasiłku za czas nieobecności w pracy z powodu konieczności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem ( art. 189 KP).

Źródła:

  1. Zasiłek macierzyński: http://www.zus.pl/
  2. Ustawa kodeks pracy; aktualizacja 2017 r. w zakresie art. 186.7
  3. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19.04.2017, poz. 796, w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią.
  4. Ustawa z dnia 29.11.2000 r. Prawo atomowe, DzU 3/2001, poz. 18.
  5. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – U. nr 210/2004, poz. 2135.
  6. Obrazek wyróżniający: zdjęcie z pixabay.com.

Fundatorka i Prezeska Fundacji “Mlekiem Mamy”, doula (Stowarzyszenie “Doula w Polsce”), Promotorka Karmienia Piersią Centrum Nauki o Laktacji (CNoL), doradczyni noszenia dzieci w chustach i nosidłach miękkich (AND). Na co dzień – żona, mama, społeczniczka i lokalna aktywistka (Warszawa – Wesoła). Kontakt: fundacja@mlekiemmamy.org Telefon: 536 292 700

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *